-Энэ онд орон нутгийн төсвийн  хөрөнгө оруулалаар  “Эрдэнэт Ус” ОНӨХК дээр хийгдэж буй цахилгаан эрчим хүчний шинэчлэлийн ажлын явц, үр дүнгийн талаар   “Эрдэнэт Ус” ОНӨХК-ийн цахилгааны албаны дарга Д.Донгоодаваатай ярилцлаа.

-2025 оны цахилгаан эрчим хүч сайжруулах хөрөнгө оруулалтын ажлын явц хэр үргэлжилж байна вэ?

-Хөрөнгө оруулалтын ажлууд эхнээсээ цэгцэрч  байна. Манай компани дээр 2025 онд орон нутгийн төсвийн 10,6 тэрбум төгрөгийн хөрөнгө оруулалтаар эрчим хүчний шинэчлэл, сайжруулах 3 багц ажил хийгдэж байна. Үүний 1,1 тэрбум төгрөг нь хүчдэлийн уналт сайжруулах, 3,3 тэрбум нь  тойрог буюу кольцо схем үүсгэх, 6,1 тэрбум нь тоног төхөөрөмжийн шинэчлэл юм.

Хүчдэлийн уналт сайжруулах чиглэлээр Эрдэнэ, Чингэл багийн 4 дэд станцын  АТП-ний хүчин чадлыг нэмж КТП болгоод байна. Энгийнээр тайлбарлабал, агаарын тулгуур дээр байсан цахилгааны трансформаторыг хайрцагт хийж КТП болгон хаалттай дэд станц болгосон.  Эхний ээлжээсээ ашиглалтад орсон. Мөн эдгээр багуудад хоёр км урттай АС утсыг СИП кабелиар сольсон.

Гэрэл нь сүүмийгээд цахилгаан хэрэгслээ нэгэн зэрэг залгаж чаддаггүй байсан айл өрхийн хүчдэлийн уналт шийдэгдлээ.

Өвлийн оргил ачааллын үед ус буцалгагч, угаалгын машин, халуун тогоогоо нэгэн зараг залгах боломжгүй байдаг байсан бол энэ хөрөнгө оруулалтын ажлын үр дүнд хүчдэлийн  түвшин стандартдаа буюу 220В  хүрсэн. Өөрөөр хэлбэл, айл бүр ус буцалгагч, халуун тогоогоо зэрэг залгах боломжтой болсон. Эдгээр дэд станцуудаас айл өрхүүд бүрэн холбогдсон байгаа.

АТП- ны хүчин чадлыг нэмэгдүүлж КТП болгосон гэлээ. Энгийнээр тайлбарлабал? 

-АТП  нь 80-120 орчим айлыг цахилгаан эрчим хүчээр хангадаг бол КТП болгосноор 120-220 айл өрх холбох боломжтой болсон. Жилээс жилд өсөн нэмэгдэж байгаа цахилгаан эрчим хүчний хэрэглээ, гэр хорооллын тэлэлт зэргээс үүдэлтэй хүчин чадлыг нь нэмэгдүүлсэн гэсэн үг юм.  Түүнээс биш айл өрх бүр халаалтын тенн залгах боломжтой болсон гэсэн үг биш,  стандартад нийцсэн цахилгаан эрчим хүчээр  авах ёстой хэрэглээгээ авах боломжтой болсон. 

-Бусад хөрөнгө оруулалтын ажлын тухайд? 

Тойрог буюу кольцо схемээр гуравдугаар хорооллыг зургаадугаар хороололтой холбож байна. Өөрөөр хэлбэл, III микрт ямар нэгэн  байдлаар цахилгаан эрчим хүч тасалдлаа гэхэд VI микр талаасаа тэжээх, VI микрт асуудал гарахад III талаасаа тэжээх аваарын схем үүсгэж байгаа ажил юм. Мөн 1а хорооллын  РП-г 2а хорооллын РП-тэй давхар холбож байна. Энэ мөн дээрхтэй ижил ажил юм. Эдгээр ажил одоогийн байдлаар 45 хувийн гүйцэтгэлтэй явагдаж байна

Тоног төхөрөөмжийн шинэчлэлийн хувьд манай компанийн томоохон дэд станц болох ЦРП-2, РП-201, РП-202 -ыг реле хамгааллалтыг скада системд оруулсан. Ингэснээр ямар ач холбогдолтой вэ гэхээр тэнд гарсан гэмтэл, аваар саатлыг богино хугацаанд диспитчерийн хяналтад хүлээн авах боломжтой. Гэмтэл юунаас үүсэв, ямар арга хэмжээ авах вэ гэдгийг богино хугацаанд шийднэ.

Өөрөөр хэлбэл, цахилгааны тасалдлын хугацаа багасах давуу тал бий болсон.

VII хороололд шинээр 1ш РП, 1ш ТП барих ажил бий. Анхны төлөвлөлтөөр 7-р хороолол таван давхар орон сууцны байр баригдахаар төлөвлөгдсөн байсан. Одоо 9-өөс дээш давхартай орон сууцны барилгууд баригдаж байна. Анх  төлөвлөсөн цахилгаан эрчим хүчний эх үүсвэрүүд өнөөгийн хэрэглэгчдээ хангаж чадахаа байсан учраас шинэ хөрөнгө оруулалт хийж байгаа юм. Мөн 2а, 1а хороололд энэ ажил хийгдэж байна. Нийт 9 мянга орчим айл өрхөд ухаалаг тоолуур суурилуулж байна. Үүнд 3 тэрбум төгрөгийн төсөв батлагдсан. Энэ ажлын үр дүнд оргил ачааллын үед, эрчим хүчний чадлын дутагдал үүссэн  үед хэсэгчилж хязгаарлалт хийх боломж бүрдэж  байгаа юм. Хэрэглээгээр нь буюу тоолуураар нь хязгаарлах боломжтой болсон гэсэн үг. Энэ ажил ирэх арванхоёрдугаар сар гэхэд бүрэн дуусна.

-Яг одоогоос жилийн өмнө 2025 онд цахилгаан эрчим хүч сайжруулах  хөрөнгө оруулалтын ажлын талаар хэлэлцүүлэг өрнүүлж байлаа. Жилийн өмнө ярьж байсан тулгамдсан асуудлууд хэр шийдэгдэв? 

- Энэ онд орон нутгийн төсвийн хөрөнгө оруулалтаар хийгдсэн ажлууд  маш их үр ашигтай, цаг үеэ мэдэрсэн ажил гэж хэлнэ. Хэрэв манай компани энэ жил хийгдсэн ажлуудыг  өөрөө бие даан хийнэ гэвэл 20-30 жил шаардлагатай.

Өнөөгийн нөхцөл байдал энэ цаг хугацааг хүлээх ямар ч боломж байхгүй.  Эрчим хүчний зохицуулах хорооноос батлагдсан тарифын дагуу манай компани жилд өөрийн 350 сая төгрөгийн зардлаар  их болон урсгал засвар үйлчилгээ хийдэг.  2025 онд 480 сая төгрөгөөр 7 жил хийгээд байна.

 Манай компаний өөрийн хөрөнгөөр хийж буй урсгал засвар, их засварын хувьд бол насжилт дууссан тоноглолд чангалгаа үйлчилгээ тос тосолгоо, трансформаторын масло нэмэх үйлчилгээг хийж аргацаасан ажлыг хийж байна. Батлагдсан хөрөнгөөр тоноглолын шинэчлэлт хийх ямар ч боломжгүй байдаг.

Манай компани гэр хорооллын  хэрэглэгчдийн 30 гаруй хувь, орон сууцны хорооллын хэрэглэгчдийн 70 гаруй хувийг 102 дэд станцаар дамжуулан 12 мянга гаруй айл өрх, 1000 гаруй аж ахуйн нэгжийг цахилгаан эрчим хүчээр хангадаг  байгууллага. Нийт агаарын болон кабелийн 173000 км шугамын 12 хувь нь гэр хорооллыг, 88 хувь нь төвийн бүсийг тэжээдэг. Жилд борлуулдаг 52 орчим сая кВт цахилгаан эрчим хүчний  64 хувь нь насжилт дууссан тоног төхөөрөмжөөр борлуулдаг.

Үйлдвэрийн бүс буюу тосгон, хотын төвийн хэсгийг тэжээдэг бидний ярьж заншсанаар городын хэсгийг цахилгаанаар хангадаг кабель шугамын 18 хувь нь л шинэчлэгдэж үйлдсэн 82 хувь нь насжилт дууссан кабель шугам тоноглолоор дамжуулан цахилгаан эрчим хүчээр хангаж байна.

-Тулгамдаж  байгаа ямар асуудал байна. Ирэх жил хийхээр төлөвлөсөн ажлаасаа танилцуулахгүй юу?

Энэ жилд аймгийн хөрөнгө оруулалт болон болзошгүй аваарийн зардлаар нэлээдгүй ажлыг хийсэн. Ирэх жилүүдэд насжилт дууссан тоноглолыг шинэчлэхээр аймгийн хөрөнгө оруулалтын 2026 төсвийн төсөлд санал хүргүүлээд байна.

-Болзошгүй аваарын зардлаар цахилгаан эрчим хүч сайжруулах ажил хийгдэж байгаа. Явц хэр байна вэ?

-Болзошгүй аваарын зардлын 2,6 тэрбум төгрөгийн хөрөнгө оруулалтаар иргэдээ найдвартай эрчим хүчээр хангах хэд хэдэн ажил хийгдэж байна. Тухайлбал, Оюут, Зэст багт байрлах 4 дэд станцын тоноглолийг 100 хувь иж бүрнээр нь шинэчиллээ. Зэст багт байрлах ТП-216 дэд станцад өнгөрсөн долдугаар сард гэмтэл гарч, зарим тоноглолыг шинэчилж аваарыг засварлахад 36 цаг зарцуулсан. Хэрэв өвлийн улиралд энэ гэмтэл гарсан бол шугам сүлжээ нь хөлдөх эрсдэлтэй нүүр тулах байсан. Яг ийм аваарын нөхцөл байдалтай 20 гаруй дэд станц бий. Эдгээрээс хамгийн хүнд нөхцөлд байгаа гэж үзсэн 4 дэд станцыг бүрэн шинэчиллээ. Эрчим хүчний найдвартай байдал талаасаа маш чухал хөрөнгө оруулалтын ажил болсон. 

Хүчдэлийн уналттай АТП-74 дэд станцыг өргөтгөж КТП болгох ажил 45 хувийн гүйцэтгэлтэй үргэлжилж байна. Гэр хорооллын 12 мянга орчим иргэдийн ундны усны хангамжийн эх үүсвэрийг цахилгаан эрчим хүчээр хангадаг АТП 37,38,39 дэд станцуудын 6кВт-ын цахилгаан дамжуулах агаарын  шугамыг шинэчлэх ажил 100 хувь дууссан.

Хөрс нь намаг ихтэй,  цэвдэгтэй  учир  цахилгаан дамжуулах агаарын шугамд суулт,   хазайлт өгсөн шонгийн тоо олширч, 10 гаруй болсон байсан.  Гэр хорооллын  иргэдийн ундны усны хэрэгцээг хангадаг ус түгээх 95 байр буюу худаг бий. Эдгээрийн 80 нь ухаалаг төхөөрөмжтэй, 24 цагаар ажилладаг.  Эдгээр 80 ухаалаг худгийг  АТП 37,38,39 дэд станц тэжээдэг.   Хэрэв өвлийн улиралд гэмтэл гарвал гэр хорооллын иргэд ундны усаар тасалдах эрсдэлтэй байсан юм.