Монгол Улсын Засгийн газраас аялал жуулчлалын салбарыг эдийн засгийн тэргүүлэх эгнээнд авч үзэн 2023-2028 оныг “Монголд зочлох жил” болгон зарласан.
Энэ хүрээнд Орхон аймаг, Эрдэнэт хотын онцлогийг таниулах, бүс орон нутгийн онцлогт тулгуурласан эвентийг зохион байгуулж аялал жуулчлалыг дэмжих зорилгоор “Зэс фестиваль” үйл ажиллагааг 3 дахь жилдээ зохион байгуулж байна. 

Аймгийн дотоодын нийт бүтээгдэхүүний 76.6 хувийг бүрдүүлдэг уул уурхайн салбарын хөгжил, нийгэм, эдийн засагт оруулж буй хувь нэмрийг олон нийтэд сурталчлах, дотоодын аялал жуулчлалыг хөгжүүлэх, Монгол Улсын  нэрийн хуудас болох арга хэмжээг Зэс фестиваль,  гэж тодорхойлсон. 

Жилээс жилд Зэс фестивалийн хамрах хүрээ өргөжиж буйг зохион  байгуулагчид онцолж байв.  Энэ жилийн тухайд нас насныханд зориулсан тэмцээн уралдаан,  урлаг соёлын арга хэмжээг зохион байгуулж буйгаараа онцлогтой. 

Тухайлбал, ерөнхий боловсролын ахлах анги, их дээд сургуулиудын оюутан, сурагчдын  дунд e-Sport-ийн тэмцээн, open mic-ийг  уул уурхайн компаниудтай хамтран зохион байгуулж байгаа бол ахмадуудад зориулан МУАЖ Б.Батсүх, С.Жавхлан, МУГЖ Т.Баясгалан тэргүүтэй ардын жүжигчин, гавьяатуудын тоглолт, залуустаа зориулан NENE, BIG GEE нарын уран бүтээлчдийн үдшийн шоуг зохион байгуулж байна. Тэр ч бүү хэл багуудын Соёлын төвүүд   ч эдгээр өдрүүдэд хөл хөдөлгөөн ихтэй,  “Зэс фестиваль”-иар амьсгалж байна. 

Аймгийн Засаг дарга Б.Зоригтбаяр “Зэс фесвиваль”-ийг нээж хэлсэн үгэндээ /2025.09.19/ “Энэхүү арга хэмжээг "Эрдэнэт үйлдвэр" ТӨХК, "Эрдмин", "Ачит Ихт", "Зэс Эрдэнийн хувь", "Гал сэнтий" зэрэг ХХК-иудтай уламжлал ёсоор  хамтран зохион байгуулж байна. Эдгээр уул уурхайн үйлдвэрүүд нь Орхон аймгийн төдийгүй улс орны хөгжилд бодитой хувь нэмэр  оруулж, ирээдүйн хөгжил, бүтээн байгуулалтыг хамтдаа бүтээлцэж буй томоохон аж ахуйн нэгжүүд юм. 
Нийгмийн хариуцлагын хүрээнд бидний ирээдүй болсон хүүхдүүдийн боловсрол, эрүүл мэнд, нийгмийн хамгаалалд хөрөнгө оруулалт хийж ажилладаг” гэдгийг онцолж байв. 

Хоёр өдрийн турш зохион байгуулах  /20525.09.19,20/ Зэс фестивалиар  орон нутагт үйл ажиллагаа явуулж буй уул уурхайн үйлдвэрүүд үйл ажиллагаагаа  сурталчлах, зэсээр хийсэн эцсийн бүтээгдэхүүний худалдаа,  аймгийн Музей өөрийн сан хөмрөгтөө хадгалагдаж буй XIX-XX зууны эхэнд хамаарах зэсэн эдлэлээ иргэд олон нийтэд сонирхуулсан гэр үзэсгэлэн,  байгальд ээлтэй цахилгаан машины үзэсгэлэн, хоол үйлдвэрлэгчдийн амтат хоол бүгд “Эрдэнэт” цэнгэлдэх хүрээлэнд төвлөрчээ. 

MOVIE NIGTH 

Энэ жилийн Зэс фестивалийн онцлог, шинэлэг нэг үйл ажиллагаа нь “Эрдэнэт” цэнгэлдэх хүрээлэнд гадаа дэлгэцээр кино гаргасан нь байв. Эрдэнэтийн хүүхэд, залуучууд,  гэр бүл гадаа дэлгэцээр үзсэн хамгийн анхны кино нь “ИНДА ХАУС 3” уран сайхны кино байлаа. 

Оройн 20:00 цаг болохтой зэрэгцэн  /2025.09.19/ Төв цэнгэлдэхийнхээ хойморт зассан тайз, түүний  өмнө дэвссэн ногоон зүлгэн дээр гэр бүлээрээ,  найз нөхдөөрөө хэдийн тухлан  суудлаа эзэлжээ. Цэнгэлдэхийн дээгүүр татсан өнгө өнгийн гэрлэн бөмбөлөг...  Кино уран бүтээлчид бүрэн бүрэлдэхүүнээр “Эрдэнэт” цэнгэлдэх хүрээлэнд хүүхэд, залуучуудтай хамт дуулж, бүжиглэв. Ингээд кино эхэллээ... Энд тэндгүй инээд, хөөр. Яг ийм л орчин хэрэгтэй байж гэмээр халуун дулаан уур амьсгалтай  үдшээр “Зэс фесвиваль”-ийн эхний өдөр өндөрлөв. 

Аймаг орон нутаг бүрт нутгийн брэнд бүтээгдэхүүн гэж бий. Орхон аймгийн орон нутгийн брэнд бүтээгдэхүүн зэс, зэсээр хийсэн төрөл бүрийн бүтээгдэхүүн юм. Орон нутгийн бизнес эрхлэгчдээ олон нийтэд таниулах, бараа бүтээгдэхүүнийг  худалдан борлуулахад дэмжлэг үзүүлэх зорилгоор “Зэс урлал” үзэсгэлэн худалдааг гаргадаг. 
Тэдгээрийн нэг гурав дахь жилдээ “Зэс фестивальд” зэс хөөмлийн урлалаар оролцож буй  “Түмэн дархан” урлангийн  уран дархан С.Түмэнбаярыг онцолж байна. 

Тэрээр, хүмүүст уран дархан, тэр дундаа зэсэн хөөмлийн урлалыг таниулах, түгээх зорилгоор “Зэс фестиваль”-ийн зэс эдлэлийн үзэсгэлэнд оролцдог. Сүүлийн 10 жил зэсээр дагнаж бүтээлүүдээ урлаж байгаа бөгөөд зэс нь бусад металлуудыг  бодвол уян зөөлөн, суналт сайтай байдаг учраас хүссэн хэлбэр хийцдээ оруулж болдог. Гууль гэхэд л хатуу учраас язарч, хагараад болдоггүй юм.  Тэр ч утгаараа Монгол дархны урлал гэдэг бол Монгол хүний үндсэн дархлаа өв, соёл. Монгол дархны чиглэлээр энэ урлалыг авч яваа хүмүүс цөөрч байна. Орчин үеийн багаж техник, хэрэгслийг ашиглах нь олширч, 100 хувь гар хийцийн бүтээлүүд багасаад л байна” хэмээв. 

“Зэс фестиваль”-д жил бүр цахилгаан машинуудын үзэсгэлэн худалдаа гардаг. Энэ жил "MSM автомотив LLC"  оролцож  байна. Цахилгаан автомашиныг  бүтээхэд зэс 80 хувийг бүрдүүлдэг. Цахилгаан автомашин,  автобусны эрэлт ихсэх тусам зэсийн хэрэглээ нэмэгдэнэ гэсэн судалгаа байдаг аж.
 2014 онд  нэг сая цахилгаан авто машин үйлдвэрлэж байсан бол 2027 онд  энэ тоо 27 сая болж өсөх тооцоолол  бий нь энэ хэрээрээ зэсийн эрэлтийг нэмэгдүүлнэ гэсэн үг юм.  Цахилгаан машинаар Улаанбаатар хотоос Эрдэнэтэд ирэхэд 7500 төгрөгийн зардал гарна. Энгийн авто машинаас 30 дахин ашиглалтын зардал багатай. Нэг цэнэглэлтээр 500-600 км явдаг. Орхон аймагт цахилгаан автомашины “Хурдан” цэнэглэгч бий гэх мэдээллийг  иргэдэд өгч байна. 

Орхон аймагт 5000 гаруй аж ахуйн нэгж үйл ажиллагаа явуулж байгаагаас  уул уурхайн чиглэлээр үйл ажиллагаа явуулдаг таван аж ахуйн нэгж бий. 

Тэдгээрийн нэг Азидаа төдийгүй дэлхийд томоохонд тооцогддог “Эрдэнэт үйлдвэр” ТӨҮГ  жилд 10 мянган тонн катодын зэсийг гидрометаллургийн аргаар ялгах хүчин чадалтай дэлхийн жишигт нийцсэн зэс үйлдвэрлэж буй “Ачит Ихт” ХХК,  жилд 2.5 тонн цэвэр зэс үйлдвэрлэж зэс утас, цахилгааны утас үйлдвэрлэдэг Монгол-Америкийн хамтарсан “Эрдмин” ХХК, мөн  байгаль  орчинд ээлтэй гидрометаллургийн технологийг ашиглаж жилдээ 10 мянган тонн цэвэр катодын зэс боловсруулах хүчин чадалтай “Зэс-Эрдэнийн хувь”, “Гал сэнтий”ХХК зэрэг томоохон уул уурхайн үйлдвэрүүд үйл ажиллагаа явуулж байна. 

Хоёр өдөр үргэлжлэх энэхүү арга хэмжээгээр дээрх уул уурхайн үйлдвэрүүд иргэд олон нийтэд үйл ажиллагаагаа сурталчилж,  оюутан, залуус иргэдийг үйлдвэртэйгээ  танилцах аяллыг зохион байгуулж байна. 

Цаашид энэхүү арга хэмжээг жил бүр уламжлал болгон өргөжүүлэн хөгжүүлж зохион байгуулснаар  Эрдэнэт хотоор овоглосон  Монгол Улсын нэрийн хуудас болсон фестиваль болж, гадаад харилцаа, аялал жуулчлал, соёлын салбарт үнэ цэнтэй хувь нэмэр оруулах нь дамжиггүй. 

Зэс фестиваль өнөөдөр хоёр дахь өдрөө үргэлжилж байна.